Tersane Dergisi 43. Sayı (Mart-Nisan 2016)

tersane • mart 2016 23 işletmeciler, gerekse de sigorta şirketleri tarafından büyük önem arz etmektedir. İkinci el gemi fiyat modeli için kul- lanılabilecek değikenlerden ilk akla gelen parametreler gemi yaşı, navlun fiyatı, taşınan yüklerin değerleri, yakıt fiyatı, söküm geliri, geminin hal ve kondisyonu, geminin büyüklüğü, geminin ana makinesi, ait olduğu klas kuruluşu ve inşa yeri gösterilebilir. Kavussanos (1997) kuru dökme yük piyasasınındaki ikinci el gemi fiyatlarını inceleye- rek, fiyat çalkantılarının temelini bulmayı amaçlamıştır: Küçük gemilerdeki fiyat dalgalanması, büyük gemilere göre daha az olmakta, Handysize ve Panamax gemilerinin fiyatları faizlerden en çok etkilenmekte ve Handysize ve Capesize gemiler ise ekonomik şoklardan en çok etkilen- mektedir. İkinci el gemi fiyatları ile ilgili ekonometrik bir model çalışması Tsolakis ve diğ. (2003) tarafından gerçekleştirilmiştir. Wright (2005) ikinci el kuru dökme yük gemileri için iki farklı temele dayanan kısa ve uzun vadeli fiyat tahmin modeli oluşturmuştur. Goulielmos ve Siropoulou (2006) gemilerin ikinci el fiyatlarının dönemsel döngülere bağlayan bir çalışma yapmışlar. Rescaled-range yöntemi yardımıyla, 1976-2001 yılları arasındaki 312 aya ait ikinci el tanker fiyatı verileri yardımıyla fiyat tahmin modeli oluşturmuş ve bu model yardımıyla armatörlere ellerindeki tankerleri uygun yerden satma ve yine uygun zamanda alabilmeleri amaçlanmıştır. Alizadeh ve Nomi- kos (2007) ikinci el gemi piyasasına ne zaman yatırım yapılması gerektiği, uygun alım ve satım zamanlarının belirlenmesi konusunda bir çalışma gerçekleştirmişlerdir. Goulielmos (2010) 1976-2008 yılları arasındaki ikinci el tanker fiyatlarını kullanarak, tankerler için bir fiyat tah- min modeli oluşturmuştur. Gemilerin ikinci el fiyatlarının belirlenmesinde, Li (2013) Grey Teorisini kullanarak bir modelleme yapmıştır. Kou ve diğ. (2014) zaman serisi yaklaşımı kullanarak, yeni inşa gemi fiyatları ile ikinci el gemi fiyatlarının, tanker ve kuru dökme yük gemileri açısından bir karşılaştırmasını yapmışlardır. Bu konuda yapılmış benzer bir çalışma ise Handysize ve Handymax kuru dökme yük gemileri için Keskin ve Barlas (2015) tarafından gerçekleştirilmiştir. Gerçekleştirilen bu çalışmada, 2010-2012 yılları ara- sında satışı yapılmış ikinci el kuru yük gemilere ait veri- lerden yararlanılmıştır ve bu belirtilen süre içinde yapılmış olan 734 adet satış verilerinden, yaş, DWT, satış fiyatı ve satış yılı incelenerek, Panamax ve Capesize büyüklükle- rinde olan 60.000-182.500 DWT arasındaki 236 adet satış kontrat verisi kullanılmıştır. İkinci el gemi fiyatları tahmin modeli için; satış yılındaki gemi yaşı, satış fiyatı, navlun değeri olarak Baltık Kuru Yük Endeksi (BDI) değeri, yakıt fiyatları için Brent petrol fiyatı, bu büyüklükteki gemilerin taşıdığı ana yüklerden olan demir cevheri ve hububat fiyatı için %62Fe demir cevheri ve buğday fiyatı, ve bu büyüklükteki gemileri işleten dünya çapında önemli iki büyük firmanın Diana Shipping ve Navios Maritime Partners firmalarının NYSE’deki fiyatları kullanılmıştır. Bu verilerden yararlanarak, en küçük kareler yöntemi vasıtasıyla, ABD Doları kuru için kompanse gros ton (CGT), deadweight ton (DWT) ve gros ton’a (GT) bağlı fiyat modellemesi yapılmıştır. 2. İKİNCİ EL GEMİ FİYATLARINI BELİRLEYEN PARAMETRELER Gemi taşımacılığı yapan firmaların filolarını oluşturmak veya genişletmek için yeni gemi inşa ettirme ya da ikinci el gemi satın alma yolunu izlerler. İstenilen standartta bir geminin yeni inşa fiyatı genel olarak hammadde ve işçilik fiyatlarına bağlı olarak değişiklik gösterirken, ikinci el gemilerde birçok parametre dönemsel olarak değişkenlik göstererek, bir geminin ikinci el fiyatının sürekli değiştiği bir ortam yaratmaktadır. İkinci el gemi fiyatını belirleyen çok fazla parametre vardır. Bu parametrelerin bir kısmı geminin kendisine ait bir kısmı ise ticaret ve ekonominin o andaki durumu ile ilgili değerlerdir. Gemiye ait değer- ler, geminin yapabileceği işi temsil eder; geminin boyu, genişliği, draftı, hangi kanalları kullanabileceğini ve hangi limanları kullanabileceğini, geminin DWT değeri ne kadar yakıt ve yük taşıyabileceğini belirler. Diğer parametreler gemi yaşı, geminin tükettiği yakıtın fiyatı, Baltık Kuru Yük Endeksi (BDI), taşınan yüklerin değerleri, taşınan hammaddelerin dünya üzerindeki arz ve talep miktarları, söküm geliri, geminin ana makinesi (ana makinenin har- cadığı yakıt ve bakım-tutum giderleri de bunda önemli rol oynamaktadır), ait olduğu klas kuruluşu, geminin inşa yeri, gemiye sahip olan firmanın borsadaki değeri olarak sıralanabilir. Ayrıca ikinci el gemilerin satış fiyatlarını etkileyen en önemli parametrelerden birisi de, gemilerin satış öncesi hal ve kondisyonudur. İkinci el gemiler çalış- tıkları için, yaş hesaba katılmadığında dahi, tersanede yeni inşa edilmiş gemiye göre daha yıpranmış durumdadır. Bu yıpranmanın derecesini geminin durumu olarak düşündü- ğümüzde bunları belirlemek amacıyla “Satış Öncesi Gemi Hal Kontrolü” yapan şirketler bulunmaktadır ve bu şirket- lerin raporları doğrusunda, geminin güvenli olarak tekrar servise çıkabilmesi için gerekli olan işler belirlenir. Bu işler satış fiyatının üstüne maliyet olarak ekleneceğinden dolayı ikinci el gemi fiyatlarını etkilemektedirler. 2.1. Gemi Yaşı Bir geminin ortalama olarak servis ömrü 35 ile 50 yıl