Tersane Dergisi 61. Sayı (Ekim 2019)

27 Tersane / Ekim 2019 tersanedergisi.com yen tankerlerin taşıyacak yük bulması oldukça zor olabil- mekte dolayısıyla ticari olarak kar elde edememektedir. Kimyasal tankerler de diğer tankerler gibi gerekli gü- venlik şartlarını karşılamak durumundadır. Ayrıca yükle- rinçeşitliliği ve her yükün kendine has gereksinimi olabi- leceği göz önüne alındığında, kimyasal tankerler basit bir gemi olmaktan çıkıp üzerinde çok çeşitli dizayn ve do- nanım unsurları bulunan gemiler haline dönüşmüşlerdir. Bu donanımlar geminin tonajına, çalışacağı bölgeye ve birçok başka parametreye göre fayda – maliyet analizine tabi tutulmakta ve buna göre gemiye donatılmaktadır. 1. KİMYASAL TANKERLER İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra yaygınlaşan kimyasal tankerlerin, yaklaşık 60 yıl gibi oldukça kısa geçmişleri vardır. İlk uygulamaları klasik tankerlerden dönüştürü- lerek yapılan kimyasal tankerlerdir. Kimyasal tankerler karmaşık ve pahalı gemilerdir. Ayrıca kimyasal maddele- rin yükleme, tahliye ve depolamasında özel terminallere gerek duyulur. Son dön emlerde gemi tasarımlarındaki gelişmelerden biri de 2000-6000 DWT kapasiteli kim- yasal tanker diye bilinen küçük tankerlerdir. Bunlar bit- kisel yağlar, yağlama yağı, melas, kostik soda, benzen, tolüen, ksilen, yapay kauçuk oluşturan sıvı (stiren) ve tüm kimyasal ürünleri taşırlar. Çözücü veya eritici mad- de diye bilinen solventleri taşıyan tekneler, basit ve en eski kimyasal tankerler olup, bazıları ürün tankeri olarak sınıflandırılır. Solventler genelde nafta, benzol, tolüen, ksilen, alkol ve bunların türevleri gibi rafineri ürünleri- dir. Kimyasal ürün tankerler daha büyük, kimyasal parsel tankerler daha küçüktür. Son dönemlerde bitkisel yağ taşımalarındaki artışın başlıca nedeni, bio-yakıt olarak kullanılmalarından kaynaklanmaktadır. Kimyasal maddeleri dökme ola- rak taşımak amacıyla yapılan bu gemiler daha fazla gü- venlik derecesi olan özel tankerlerdir. Korozyon etkisi nedeniyle tankerin yük taşıyan bölmeleri koruyucu boya ile boyanmış veya paslanmaz çelikten yapılmıştır. Kim- yasal madde konan bölmelerle, dış kaplama sacı ve dip arasındaki mesafe güvenlik nedeniyle ürün tankerlerin- den daha fazladır. Gemilerle taşınan yükün tutuşup yan- ması ve zehirlilik etkisi konusunda bölmelerde çok sıkı kısıtlamalar uygulanmaktadır. Tüm yük bölgeleri, ara bölmelerle diğerlerinden ayrılmıştır. Böylece bir bölme- deki sızıntının personel ve çevreye zararı önlenmektedir. Değişik kimyasal ürünlerin yükleme-tahliye ve taşınma- sı sırasında karışması tehlikelidir. Bu nedenle tanklar ve pompalama sistemlerinin ayrılması önemlidir. Kimyasal madde tankerlerinin güverteleri, labirent şeklinde olduk- ça karışık boru devreleri ile kaplıdır. Tanklar özel malze- meden yapılmış olup tehlikeli sıvı yakıtları taşır. Zararlı, zehirli, malzemeyi aşındıran, yakıcı veya oldukça tehli- keli kimyasal maddeler bu tip gemilerle taşınır. Gübre, boya, ilaç, sabun deterjan ve patlayıcı yapımında kulla- nılan kimyasal endüstri maddelerinin taşınmasında da kullanılırlar. Amonyak, kostik soda, propilen, nitrik asit, fosforik asit, alkol, nişadır, şeker melası, bitkisel ve hay- vansal yağ, petrokimyasal ürünler ile benzol, fenol ve kö- mür katranı gibi ağır kimyasallar da bu gemilerle taşınır. Kimyasal tankerlerin tasarımı 1972 yılında uygulamaya konan tehlikeli kimyasal yüklerin dökme olarak taşınma- sıyla ilgili IMO kurallarına göre yapılır. Tehlikeli yükler, “IBC Code” gereğince tip I, II ve III şeklinde üç farklı tip kimyasal tankerle taşınır. En tehlikeli yükler denizde çok uzun süre çözülmeden kalabilen maddeler olup I. tip gemilerin en ortasında bulunan bölmelerle taşınırlar. II. tipte bölmeler çift cidarlı olduklarından çarpışma anında daha güvenlidirler. III. tip ise, standart tankerlerle yapı- lan taşımalardır. Kimyasal tankerler tip I, II, III diye üçe ayrılırken taşınan yükler ise zehirlilik derecesine göre A, B, C, D şeklinde sınıflara ayrılır. Bu ayırımda A en zehirli, D ise en az zehirli durumu belirtir. Klasik ürün taşıyıcıla- ra benzer tipleri yanında kalın ve ince çift cidarlı tipleri vardır. Ekseriyetle birçok pompa dairesi olan karışık bir boru hattı sistemi vardır. Tankların temizlenmesi klasik tankerlerden daha hassas olarak yapılır. Çok özel bir ta- şıma şekli olduğundan gemi personeli yanında işletme personeli ve aracı kurum personelinin de kurs şeklinde bir eğitim programından geçmesi gerekir [1]. 2 KİMYASAL TANKERLERDE TONAJ TRENDLERİ Kimyasal yük piyasasına bakıldığında tek parsel yük- ler genel olarak 2000-10,000 ton arasında miktarlarda taşınmaktadırlar. 10,000 ton ve üzeri yükler genel ola- rak ürün tankerlerinde taşınmaktadır ve kimyasal tan- kerlerin bulundurduğu özel sistemleri gerektirmeyecek özelliktedir. 2000 ton altı miktardaki yükler ise genel olarak parsiyel yük olarak taşınmaktadır ve tankerlerin bir veya birkaç tankı kiralanarak taşıma işlemi gerçekleş- tirilmektedir. Dolayısıyla kimyasal tankerin inşa edilir- ken kapasitesinin 2000-10,000 ton arasında planlanması doğru bir hamle olarak değerlendirilebilir. Kimyasal yük piyasasında 10,000 ton değerine yaklaşan yükler seyrek görülmektedir. Bu tonajdaki tanker armatörleri genelde 2 veya daha fazla yükü kombine ederek taşıma yapmak durumunda kaldıkları için her zaman bir risk mevcuttur. Kombine edilecek yüklerin birbiriyle etkileşime girme