Ömer AYDIN
Control Technic Elektrik Ltd.

En modern teknolojilerle de donatılsalar, tüm önlemlerin alındığından emin de olunsa, yine de tüm gemiler yangın tehdidi altında bulunmaktan kaçınamazlar. Bir çok gemi bu nedenle yanmış, can ve mal kayıpları yaşanmış, yaşanmaya da devam edilmektedir. Edinilen kötü tecrübelerden, yangınla mücadelede daha etkin sonuçlara ulaşılabilecek yöntemler de bir yandan geliştirilmiştir.

YANGIN NEDİR ?
Havadaki oksijen ve ortamdaki sıcaklığın yardımı ile yanma özelliği olan maddelerin tutuşması, alev almasıdır. Oluşan alev ve ısı, uygun miktarda oksijen ve başka yanma özelliği olan maddeler varsa büyüyebilir, kontrolden çıkabilecek şekilde her yeri etkisi altına alabilir. Böylece yanma yangına dönüşür. Eğer gemiden bahsedersek, terk edilecek duruma gelinebilir.

YANGIN TİPLERİ
Yangınlar aşağıdaki şekilde katagorize edilmişlerdir.
A. Organik maddeler, ağaç, kağıt, kömür, plastik.
B. Sıvı maddleler, benzin, mazot, fuel oil vb.
C. Gaz yangınları, hidrojen, metan, vb.
D. Metal yangınları
E. Elektrik yangınları

Bu yangınların söndürülmesi sırasında hepsinde kuru kimyevi toz, karbondioksit kullanılabilir. Elektrik yangınları ve gaz yangınları hariç, köpük de uygulanabilir.

YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİ
Gemi yangın söndürme sistemleri 4 grupta toplanmıştır.
• Yangın Pompası ve Devresi
• CO2 – Karbondioksit Sistemi
• Sprinkler Systemi
• Water Mist Sistemi

Her yöntem kendine özel sisteme, avantajlara ve dezavantajlara sahiptir. Bu özelliklerinden dolayı, kullanım ve uygunluk bölgeleri de birbirlerine göre değişmektedir. Bir bölgeye yangın söndürme sistemi dizayn edilirken, alan büyüklüğü, içerisindeki makineler, cihazlar ya da diğer eşyalar, canlılar göz önünde bulundurulur, bunlara göre sistem belirlenir. Tasarlanan yangın söndürme sistemlerinin belirlenmiş standartlara uygun olması gerekmektedir. Türkiye içinde bir karasal tesis ya da bina ise TSE Standartlarını, gemi için ise, IMO ve seçilmiş, denetiminde bulunulan Class kuruluşunun kendi standartlarını karşılamalıdır.

YANGIN POMPASI VE DEVRESİ
Makine dairesinde bulunan güçlü bir yangın pompası, 10 bar civarında bir basınca sahip deniz suyunu, geminin bir çok yerini dolaşan borular vasıtası ile yangın söndürme istasyonlarına pompalar. Hazır bekleyen bu basınçlı su, ihtiyaç olan bölgedeki valf açılarak, bağlı olan hortum vasıtası ile yangına müdahale için gönderilir. Geminin çeşitli yerlerine daha büyük söndürme istasyonları da kurulmaktadır Bu sistem manual yöntemdir. Pompa elle çalıştırılır, valfler elle açılır ve yangına hortum tutularak müdahale edilir.

CO₂ – KARBONDİOKSİT YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMİ
Karbondioksit boğucu, soğutucu ve oksijeni uzaklaştırıcı, bloke edici özelliklerinden dolayı, hızlı sonuç alınabilmesi için tercih edilmektedir. Bu yöntem makine dairesi gibi, ambar gibi bölgeler için kullanılmaktadır. Çünkü bu bölgeler kapalıdır ve sistem gazının tek bir kerelik kullanım imkanı olduğundan, tam etkili sonuç için uygundur. Karbondioksit, bulunduğu ortamdaki oksijeni bloke ettiğinden yangını hızla söndüdür . Fakat, müdahale bölgesinde insan olmamalıdır (Hayati tehlike mevcuttur). Bu yüzden, bu sistem bazı emniyet kuralları ve sistemleri ile donatılmıştır.

CO₂ Tüpleri, müdahale bölgesinin büyüklüğüne göre hesaplanarak belirlenip, güverte hizasında, yaşam mahallinden izole , emniyetli bir odada muhafaza edilmektedir. Tüplerin çıkışları bir manifold ile birleştirilerek, müdahale bölgesine borular vasıtası ile ulaştırılır. Makine dairesi ya da ambarlarda, seçilen bölgeler için homojen dağılımla, boru uçlarına püskürtme başlıkları ( Nozzle ) yerleştirilerek uygulama elde edilir. CO₂ Tüleri 2 grup olabilir ve 2 müdahale imkanı sağlanabilir. Meydana gelen kapalı alan yangınına ( Genelde makine dairesi ) elle müdahelede başarısız olunduğunda, oraya karbondioksit göndermek son çaredir. Bu işlemden önce, o bölgede hiç insan kalmadığından emin olunması gerekmektedir. Gemilerde genel alarm sistemlerinin bir özelliği de CO₂ kodlu çıkış sesi üretmeleri ve bu durumda çalıştırılmalarıdır. Bunu da emniyete alan  standart, CO₂ tüplerinin özel bir bölgeden, yangından ve tüplerden uzak, eminetli kapağı, içindeuzaktaki tüplerin seçilen gruplarını pnömatik bir düzenekle devreye alan valflerin bulunduğu bir kutu ile sağlamaktadır. Söz konusu kutunun kapağı açıldığında, genel alarm sistemi tetiklenerek, CO₂ alarm kodunu çalmaya başlamakta, bunun ne anlama geldiğini eğitim ve talimlerden bilen personellerin makine dairesini terk etmesi sonrasında işlem gerçekleştirilmektedir. Sistem start edildiğinde, 20 saniyelik gecikme sağlayan özel bir düzeneği vardır. CO₂’nun avantajı, neredeyse her türlü yangında kullanılabilmesi ve hızlı sonuç vermesidir. Tüplerin her yıl düzenli aralıklarla yetkili servislerce kontrol ettirilmeleri, ayrıca her hafta da gözle basınç ve doluluk seviyeleri takip edilmelidir. 

Bu sistem geminin yaşam mahalli için tercih edilmektedir. Bir çok kara tesis ve binasında da aynı yöntemle üretilmiş sistemler mevcuttur. Buradaki amaç, yangına bir yağmur bulutu gibi müdahale etmektir. Bölgenin tavanına çekilmiş ve hesaplanarak dağıtılmış basınçlı suyun bulunduğu boru tesisatının uçlarına, özel üretilmiş ve 70 derecede eriyerek açılan püskürtme başlıkları (Sprinkler Nozzle) monte edilmiştir. Yangın sonucu oluşan sıcaklık, bu başlıkları aktif hale getirerek, devredeki ortalama 2 bar’ lık basınç ile yağmurlama su püskürtülmesini başlatır. Sistemde sürekli basınç sağlayan pompa, depo, valfler gibi komponentler bulunmaktadır. Dizayna göre, suyun gönderilmesi yangın alarm sistemi tarafından da belirlenebilir. Tatlı su ile çalışan sistem, suyun yetersiz olması durumunda, deniz suyu ile desteklenecek şekilde de tasarlanabilmektedir. Avantajları, bölgesel olarak uygulanabilmesi (Sadece yangın bölgesi ), insan sağlığını tehdit etmemesi, çok hızlı müdahale sağlanması olarak düşünülebilir. Elektrik yangınlarında kullanılamaz. Sistemin bakımları ve testleri zor olmadığından, işletilmesi, rutin kontrolleri gemi personeleri tarafından da yapılabilmektedir. 

WATER MIST SİSTEMİ – SU SİSİ

Son dönemlerde tercih edilen bu yöntem ile en optimum sonuç alınmaktadır. Sistem yapı itibari ile Sprinkler sistemine benzemektedir. Fakat, burada su mikro partiküller boyutundadır (50-100 mikron). Buradaki kritik ve işe yarayan kısım, bu minik su damlacıklarının bir sis oluşturması ve buharlaşarak yangındaki ısı enerjisini büyük oranda emmesidir. Oluşan su sisi, yanıcı maddeleri de nemlendirir, soğutur ve yanıcı özelliklerini maskeler. Bu, yangının yayılmasını engellemede çok etkili bir rol oynar. Aynı zamanda mikro su damlacıkları buhara dönüşürken, oksijeni de absorbe eder, oksijeni uzaklaştırır. Bu, yangın üçgeni denen dengenin de bozulmasını sağlar Water Mist sisteminde suyun bir sis bulutuna dönüşebilmesi için yüksek basınçlı pompalar kullanılır. Oluşturulan basınç 100-200 bar arasındadır. Bu basınçlı su, yangın algılandığında, otomatik vanalar aracılığı ile Water Mist Nozzle’ larına gönderilir. Su buradaki özel başlık vasıtası ile mikro damlacıklar şeklinde püskürtülür, su sisi oluşturulur.

Water Mist bir çok avantajı beraberinde getirmektedir.

• Ekonomiktir, az su harcar.
• Söndürma sonrası mahalde ya da komponentler üzerinde arızalara neden olabilecek su birikintileri oluşturmaz.
• Elektrik tipi dahil her türlü yangın alanlarında kullanılabilir.
• İnsan sağlığını tehdit etmez, uygulama alanında insanlar bulunabilir.
• Sadece su kullanıldığından, kir, kalıntı bırakmaz.
• Doğaya zarar vermez.
• CO₂ Uygulamalarında olduğu gibi, alanın personelden izole edilmesi için harcanan zamana gerek kalmaz ve hızlı müdahale başlatılır.
• Hızlı müdahale sayesinde yangının ilerlemesi engellenir.
• CO2’da olduğu gibi komple değil, yangın algılama ve alarm sistemi ile koordineli çalışılması sonucunda, sadece yangın bölgesine müdahale edilir.
• Özel bakım, servis, zaman içinde rutin olarak yenilenmesi gereken ürünler içermez. Basit bakımlarla sistem aktif tutulabilir.

Her sistemin kendine özgü metodu, bileşenleri, avantaj ve dezavantajları mevcuttur. Bunlar değerlendirildiğinde, kullanılması en uygun ve verimli sistem Water Mist gibi dursa da, büyük çaplı makine dairesi ya da ambar yangınlarda, CO2 sistemine sahip olmak yine de gereklidir. Çünkü karbondioksit havadan 1,5 kat daha ağır olduğu için, yangının üzerini örtü gibi kaplayarak havayla temasını keser, kapalı alanlarda net sonuçlar alınmasını sağlar.

Dolayısı ile gemiler hem CO₂ hem de diğer yangın söndürme seçenekleri ile donatılmışlardır. Yukarıda söz edilen sistemler dışında, köpük ve başka sistemler de uygulama alanlarına göre yer almaktadır. Sistemler korunması planlanan ekipman ve oluşabilecek yangın türlerine göre farklı metotlarla dizayn edilmekte, can ve mal kaybını önlemeyebilmek için sürekli geliştirilmektedir.

KAYNAKLAR
Control Technic, Marine Insight, İnternet.

Makaleyi e-dergiden okumak için lütfen tıklayınız...

Bu içeriğe eklenmiş dosyalar: