Risk analizi, işe giriş ve periyodik sağlık muayenesi, tehlike kaynaklarının teknik ölçümleri, kayıt ve istatistik, eğitimler... Doğru SEÇ (İş Sağlığı, Emniyeti ve Çevre) uygulamalarının temel dinamiklerini oluştururlar. Saydığımız bu liste zenginleştirilebilir, ancak önemli olan bütün bu uygulamaların sayısı değildir. Önemli olan ilgili işletme için bu uygulamaların hangisine, ne zaman, ne kadar süre için ihtiyaç olduğunun doğru belirlenmesidir. İşletmelerin SEÇ performansı, doğru uygulamaların bir arada ve uyum içinde olmasıyla yükselmektedir.

Doğru SEÇ uygulamalarının ise bir sistematiği vardır. Bir başka deyişle iş kazaları, meslek hastalıkları ve çevre kirliliğini engelleyebilmek için işletmelere ?Doğru SEÇ Uygulamaları Sistemi? kurulmalıdır. Bu tam bir süreç işidir ve zaman alır. Ancak işletme sahiplerinin genellikle istediği şey hızlı ve acil çözümler bulunmasıdır. Yani kanayan yaraya hemen bir pansuman yapılmasını isterler. Yarayı oluşturan neden ve yaranın tekrarının engellenmesi konularıyla çok ilgilenmezler. Bunun nedeni sektör içi ve uluslararası rekabet şartları, çalışan profili veya kötü müşteri bilinci olabilir. İşin bu kısmının tartışılmasını konunun uzmanlarına bırakıp, sizler ile acil pansuman tedavilerin sonuçlarına bakalım.

Pansuman tedavi yetersizdir...

Tıp doktoru olarak, pansuman yapılmak istenen yarayı sadece fiziksel bir travmanın sonucu olarak değil, yara ve kanamanın oluşmasına neden olabilecek alt etkenleri de düşünerek değerlendirmek isterim. Çünkü bir doktorun ilk görevi, akut kanamayı acil olarak durdurmaktır; ancak işi bununla bitmez. Zira ilgili yaranın altında kanserli bir doku bulunabildiği gibi, kandaki pıhtılaşma faktörlerinin eksikliği nedeniyle basit bir yaralanma, tehlikeli bir kanamaya dönüşmüş de olabilir. Veya merkezi sinir sitemindeki bir hastalık, kişinin dengesini kaybetmesine ve bu nedenle sık sık yere düşüp, yaralanmasının tekrar etmesine neden olabilir. Gerçek şu ki, olayı tetikleyen gerçek ?kök nedeni? ortadan kaldırmayan uygulamalar, yaralanmanın ve/ya kanamanın tekrar etmesini engellemeyecektir. Geçici semptomatik tedavi, hiçbir zaman kalıcı bir sağlık hali oluşturmaz.

İşletmelerin başına bela olan ölümlü, yaralanmalı ve maddi hasarlı iş kazaları bu duruma benzetilebilir. Yöneticiler her zaman, iş kazalarının azalması için hızlı ve etkin bir çözüm isterler. Kısa sürede sonuç alınacak çözümler daha çok ilgilerini çeker. Basit bir reçetenin uygulanması ile problemlerin çözümlenmesini ve işletmenin hızla iyileşmesini umut ederler. Halbuki bu çoğunlukla mümkün değildir. Dünyadaki gelişmiş SEÇ uygulamaları, bu söylediğimi destekler niteliktedir. Zira gelişmiş ülkelerde SEÇ kriterleri, daha işletmelerin kurulma aşamasında dikkate alınır ve işletme çalışmaya başladıktan sonra da ısrarla takip edilmeye devam edilir. 

Ülkemizde ise işletmelerin kurulma hazırlıklarının başladığı günlerde düşünülmesi ve uygulanması gereken temel SEÇ kuralları çoğunlukla ihmal edilir. İşyerinin kurulacağı alanın yeraltı ve yerüstü jeolojik ve jeofizik araştırmaları yapılmaz. İşletme faaliyete geçtikten sonra, üretimi yapılan ürün yanında, istenmeyen zararlı atıkların (kirlenmiş su, gazlar, zehirli katı atıklar...) doğru şekilde depolanması ve bertarafı konusunda bir hazırlık yoktur. İşletme personelinin, sağlıklı şekilde yemek yiyebileceği, soyunup giyinebileceği, ergonomi kurallarına uygun olarak çalışabileceği alanlar oluşturulmaz.

Üretim sürecinde kullanılacak kimyasalların seçiminde, temel kriter olarak ucuzluk ve kolay bulunabilirlik yanında, daha az toksik etkilerinin olmasına dikkat edilmez. Üretim sürecinde ortaya çıkan istenmeyen yan ürünlerin, bertarafı konusunda ciddi bir hazırlık yapılmaz. Ancak işletme tam kapasite çalışmaya başladıktan sonra, işletmenin başına bela olan zararlı kimyasallar varillere doldurulur ve boş arazilere itina ile gömülür.

İşletmede çalışmaya başlayacak personelin maruz kalacağı tehlikeler ve bunlar ile ilgili risk analizleri, daha işletme devreye girmeden önce yapılmaz. Bu nedenle işe alınan personelin işe giriş muayenelerinde hangi sağlık testlerinin yapılması gerektiğini kimse bilemez. İşletme ağır ve tehlikeli işlerin yapıldığı bir işyeri ise en yakın devlet hastanesinden alınan bir sağlık raporu ile personel işine başlar. Bel fıtığı, işitme kaybı, akciğer problemi olan kişiler hastalıklarının ilerleyeceği işlerde yıllarca çalışırlar. Aradan geçen yıllar ise ülkemizin hasta ordusuna, yeni bisinozisli, geri dönüşü olmayan işitme kayıplı veya kanserli vakalar ekler. 

Kalıcı çözüm emek ve zaman ister

İşletmelerde hukuki zorunluluklar yüzünden yapılan risk analizi ve SEÇ eğitimleri, göstermelik yasak savmaların ötesine geçemez. Ölümlü iş kazalarının olduğu bir işletmede, işçilere verilen üç saatlik SEÇ eğitimi sonrası kazaların azalmasını beklemek gerçekçi değildir. Dünya SEÇ uygulamalarında böyle mucizevi bir formül örneği yoktur.

Son aylarda kamuoyunu işgal etmeye başlayan ölümlü iş kazaları ve meslek hastalıklarının azaltılması anlayışının yaygınlaşması sevindirici bir gelişmedir. Ancak bilinmesi gereken en önemli konulardan biri, yaşayan SEÇ sistemleri olmadan, hızlı eğitim programları ve göstermelik risk analizi çalışmaları ile etkili ve sürdürülebilir bir başarı elde edilemeyeceğidir. Doğru SEÇ uygulamaları sistemi kurulmadan, yani işletmenin yaşama anlayışı her yönüyle  düzenlenmeden kalıcı bir etki oluşturulamaz. Bir miktar zayıflama sağladıktan sonra, eskisinden daha şişman olmaya neden olan yaz aylarının mucize diyetleri gibi, yanlış/eksik SEÇ uygulamaları işletme yöneticileri ve çalışanlarının, bu uygulamalara olan ilgisini ve saygısını azaltacaktır. Yapılan yanlış/eksik SEÇ uygulamalarının yarattığı bu olumsuz etkileri ortadan kaldırmak ise sonrasında çok pahalıya ve zamana mal olacaktır. İş kazaları ve meslek hastalıkları bakımından şişmiş işletmeler, bu sahte diyetlerden sonra biraz kilo verebilirler, ancak kısa süre sonra eskisinden daha şişman bir hale gelmeleri kaçınılmazdır.